Geir Gulliksen: Historie om et ekteskap

Ljóðskáldið, skáldsagnahöfundurinn, esseyjuhöfundurinn og ritstjórinn Geir Gulliksen hefur sett mark sitt á norskar bókmenntir um áratuga skeið. Í nýrri skáldsögum sínum hefur hann kannað lífsskilyrði í skandinavísku jafnaðarsamfélagi nútímans á markvissan og frumlegan hátt, þar sem kynjahlutverk, fjölskyldulíf og kynlíf eru oft í brennidepli.

Historie om et ekteskaper hápunktur ferils hans hingað til. „Getur þú sagt frá okkur,“ eru upphafsorð bókarinnar. Sögumaður reynir að átta sig á skilnaði, sem hann hefur nýlega gengið í gegnum, með því að rifja upp fyrstu daga sambandsins og fylgja samskiptunum skref fyrir skref, í tilraun til þess að sjá hvernig sundrungin kann að hafa horft við hinum aðilanum. Þetta er saga af dæmigerðu sambandi, kannski dæmigerðu fyrirmyndarsambandi á okkar dögum: sem hófst með magnaðri ást, þeirri tilfinningu að hinn aðilinn sæi mann og skildi, í bland við kynferðislegt aðdráttarafl. Seinna bætist við heimilislíf fjölskyldunnar sem þau stofna, auk vináttu sem telur sig hafna yfir þá hversdagslegu hluti sem urðu til þess að þau yfirgáfu fyrri maka sína. Parið er stolt af því að hafa varðveitt vináttu, nánd og ástríðu eftir að börnin komu til sögunnar, og ekki síst af frelsinu sem þau vilja gefa hvort öðru og sem þau vona að muni vernda þau fyrir leiða og útþrá. Þetta er óvenju næm lýsing á samskiptamynstri í langtímasambandi, á nánd, samskiptum og innileika, en einnig á fjarlægð sem nær að skjóta rótum í öllu örygginu og frelsinu. „Við lifðum í þeirri trú að við þekktum hvort annað betur en nokkur annar gæti þekkt okkur, á þeirri sannfæringu byggðum við skuggaríki fullorðinsástar okkar, og á ýmsu sem við gáfum í skyn með laumulegum augnagotum yfir höfðum barnanna.“

Frelsið er það sem heldur sambandinu gangandi. „Mig langar svo að lifa annars konar lífi,“ segir sögumaður. Fyrir honum felur það í sér ósk um óhefðbundinn lífsstíl og það að vilja að kærasta hans sé frjáls, einnig til þess að eiga í kynferðissamböndum við annað fólk. Sú tilraun hrindir af stað þróun sem verður æ spennuþrungnari eftir því sem reynir á mörk frelsisins. Í rýni höfundar í frelsishugtakið liggur einnig mikið af hinum sálfræðilega og tilvistarlega krafti sem býr í skáldsögunni. Í leikrænt hlöðnum senum, þar sem höfundur sýnir getu sína til að færa að því er virðist hversdagsleg samtöl í bókmenntalegan búning, birtist valið sem helsta vandamál hinnar sjálfsmeðvituðu aðalpersónu sögunnar: hvernig á að bregðast við þegar hvert og eitt val á að leiða til eins mikils frelsis og unnt er, en um leið tryggja að hámarksábyrgð verði tekin á afleiðingunum? Hliðrun sjónarhornsins, það að sögumaður skuli á umdeilanlegan hátt reyna að sjá þá atburðarás sem hann langar að skilja, einnig með augum konu sinnar, býður upp á ýmsa túlkunarmöguleika tengda sekt, valdi og ábyrgð. Jafnframt er sögumaður meðvitaður um eigin túlkun og þau takmörk sem vitneskju hans (og þar með lesandans) eru sett, nokkuð sem ber vott um auga Gulliksens fyrir sérstöðu skáldsöguformsins og möguleikum þess.

Titill bókarinnar er bergmál af kvikmynd Ingmars Bergman, Svipmyndir úr hjónabandi, bæði hvað varðar samfellu sögunnar og breytingar sem hafa orðið á skilningi og útfærslu á hjónabandinu sem stofnun á Norðurlöndum í seinni tíð. Hjónin í kvikmynd Bergmans báru skýr einkenni ríkjandi kynjahlutverka á 20. öld, en í meðförum Gulliksens verður sjálf jafnréttishugsjónin hluti af hinu hugmyndafræðilega sviði sem valdaátök hjónanna eiga sér stað á. Í skáldsögu Gulliksens, þar sem siðir, frelsi og val skarast í hugmyndafræðilega og leikrænt sterkri heild, er opnað á raunverulega rannsakandi nálgun á lifnaðarhætti sem eru svo samofnir daglegu lífi okkar að erfitt getur reynst að sjá þá utan frá.